Ի՞նչ է գլոբալ տաքացումը և ինչո՞ւ է այն վտանգավոր. Կամո Աթայան

Տարվա հատկապես այս շրջանում գլոբալ տաքացման մասին շատերն են խոսում և լսում։ Հավանաբար շատերին հետաքրքրում են նաև այդ վտանգավոր երևույթի առաջացման պատճառներն ու մեխանիզմը։ Հաշվի առնելով վերոնշյալը՝ կփորձեմ հնարավորինս մատչելի ձևով ներկայացնել այդ երևույթը ժամանակակից գիտության՝ հատկապես մթնոլորտի ֆիզիկայի տեսանկյունից։

Այն, ինչ տեղի է ունենում ներկայումս մթնոլորտի հետ, մասնավորապես, միջին ջերմաստիճանի նկատելի աճը, պայմանավորված է վերջին 130-150 տարիների ընթացքում մարդու բուռն արտադրական գործունեությամբ, որը ուղեկցվում է դեպի մթնոլորտ, այսպես կոչված, ջերմոցային գազերի մեծ արտանետումներով։

Կարելի է ասել, որ գլոբալ տաքացումը Երկրի միջին ջերմաստիճանի (այն մոտ 15 աստիճան՝ ըստ Ցելսիուսի է) բարձրացումն է, որը նկատելի է 19-րդ դարի վերջերից։ Կարելի է տալ նաև այլ սահմանում, մասնավորապես՝ գլոբալ տաքացումը Երկրի կլիմայական համակարգի միջին ջերմաստիճանի երկարատև աճն է, որն ընթանում է արդեն ավելի քան 100 տարի։

Ջերմաստիճանի հնարավոր աճի հավանական չափը 21-րդ դարի ընթացքում կլիմայական մոդելների հաշվարկմամբ կարող է կազմել 1,1–2,9 աստիճան՝ ըստ Ցելսիուսի։

Ջերմաստիճանի գլոբալ աճի հետևանքով կբարձրանա ծովի մակարդակը, տեղի կունենան մթնոլորտային տեղումների քանակի և բնույթի փոփոխություններ և կաճի անապատացումը։

1970–2002 թվականների ընթացքում արկտիկական սառցադաշտերի մակերեսը փոքրացել է 25 տոկոսով, իսկ հաստությունը՝ 1,3 մետրով։ Սառույցների նման արագ հալվելու դեպքում 21-րդ դարի ընթացքում համաշխարհային օվկիանոսի մակարդակը կարող է բարձրանալ 52–98 սանտիմետրով։

Երկրագնդի տարբեր շրջաններում ջերմաստիճանը փոփոխվում է տարբեր կերպ։ Մասնավորապես՝ կան տվյալներ, որ սկսած 1979 թվականից ցամաքի վրա ջերմաստիճանը աճում է 2 անգամ ավելի արագ, քան օվկիանոսի վրա։

Նմանատիպ փաստերի թվարկումը կարելի է շարունակել, բայց մեր հիմնական նպատակը անցանկալի այս երևույթի բացատրությունն է, ինչպես նաև դրա ընթացքի դանդաղեցման ու կանխման հնարավորությունների բացահայտումը։

Հնարավորինս խուսափելով բավականին բարդ գիտական եզրույթներից, հաշվարկներից ու բանաձևերից՝ այնուհանդերձ մի քանի տվյալներից ու տերմիններից պետք է օգտվենք։ Այսպես՝ մեր մոլորակը՝ Երկիրը, Արեգակից 1 ժամի ընթացքում ստանում է 173 000 Տերավատ էներգիա (1 Տերավատը՝ 1 տրիլիոն վատտ է)։ Որպեսզի այս թիվը փոքր-ինչ պատկերացվի, նշենք, որ 2017 թվականի ընթացքում մարդկությունը օգտագործել է 160 000 Տերավատ․ժամ էներգիա։

Երկիրը իր վրա ընկնող արեգակնային տեսանելի լույսի էներգիան փոխակերպում է ինֆրակարմիր ճառագայթման, որը տարածվում է երկրից դուրս։

Ջերմոցային կոչվող գազերը՝ ջրային գոլորշին, ածխաթթու գազը, մեթանը, օզոնը որոշակիորեն արգելակում են տաքացած Երկրից արտանետվող ջերմության՝ դեպի միջմոլորակային տարածք հեռացումը, և արդյունքում զգալի քանակությամբ ջերմային էներգիա մնում է Երկրի մթնոլորտում՝ առաջացնելով այն երևույթը, որը կոչվում է գլոբալ տաքացում։ Ջերմոցային գազերը կլանում են առաջացած ենթակարմիր ճառագայթման մի մասը՝ առաջացնելով ջերմոցային ազդեցություն։

Ասվածից հետևում է, որ մթնոլորտում ջերմոցային գազերի կոնցենտրացիայի աճը արագացնում է գլոբալ տաքացման ընթացքը՝ մեծացնելով ենթակարմիր ճառագայթման կլանումը մթնոլորտի կողմից, ինչը բերում է Երկրի միջին ջերմաստիճանի աճի։

Ընթերցողի համար արդեն իսկ պարզ է, որ գլոբալ տաքացման ընթացքը դանդաղեցնելու համար անհրաժեշտ է հնարավորինս նվազեցնել ջերմոցային գազերի՝ մասնավորապես ածխաթթու գազի և մեթանի կոնցենտրացիան մթնոլորտում։

/Շարունակելի/Կամո Աթայան